Systemy kontroli dostępu a ewakuacja. Zabezpieczenie osób i mienia a bezpieczeństwo osób (Cz. 1)
Jeżeli porównujemy trudność projektowania różnych systemów należących do grupy elektronicznych zabezpieczeń technicznych (ESZ), to projektowanie systemów kontroli dostępu (SKD) należy do jednych z najbardziej wymagających, czyli najtrudniejszych.
Jeżeli porównujemy trudność projektowania różnych systemów należących do grupy elektronicznych zabezpieczeń technicznych (ESZ), to projektowanie systemów kontroli dostępu (SKD) należy do jednych z najbardziej wymagających, czyli najtrudniejszych. Skoncentruję się na jednym z najbardziej kontrowersyjnych tematów w projektowaniu SKD jakim jest ewakuacja ludzi w obiektach objętych kontrolą dostępu.
Od razu należy zaznaczyć, że wg normy PN-EN 60839-11-1:2014.01 – wersja polska: Systemy alarmowe i elektroniczne systemy zabezpieczeń. Część 11-1: Elektroniczne systemy kontroli dostępu. Wymagania dotyczące systemów i komponentów, system kontroli dostępu to „system zaprojektowany do przyznawania osobom uprawnionym lub podmiotom, wejścia i/lub wyjścia z obszaru o kontrolowanym zabezpieczeniu i do odmowy takiego wejścia i/lub wyjścia osobom lub podmiotom nieuprawnionym”. Nie ma tu żadnego odniesienia do ewakuacji, z czego można wywnioskować, że wg. norm na SKD, system kontroli dostępu z zasady nie służy do obsługi ewakuacji osób z obiektu. Z tego wynika, że temat ewakuacji należy rozwiązywać innymi metodami.
Aby lepiej zrozumieć tematykę związaną z ewakuacją należy wprowadzić kilka pojęć. Pierwszym jest „aktywator przejścia kontrolowanego”, czyli urządzenie ryglujące połączone z centralą kontroli dostępu, odblokowujące i zabezpieczające przejście zgodnie z zadanymi regułami, np. elektrozaczep, elektrorygiel, zamek elektromechaniczny, elektromagnes drzwiowy, silnik szlabanu, elektryczny napęd bramy. Kolejne pojęcia określają rodzaj aktywatora. Wyróżniamy aktywatory typu:
„fail-safe” – bezpieczne w razie awarii (odblokowane w razie awarii), czyli „urządzenia ryglujące zaprojektowane do automatycznego odblokowania w przypadku braku zasilania”, popularnie określane jako aktywatory NO oraz
„fail-secure” – zabezpieczone mimo awarii (zaryglowane mimo awarii), czyli „urządzenia ryglujące zaprojektowane tak, aby dalej zabezpieczały w przypadku braku zasilania”, popularnie określane jako aktywatory NC.
Określenia NO i NC mają wiele znaczeń np. w przypadku styków przekaźników oznaczają styki bez napięcia rozwarte (NO) lub zwarte (NC).
Tyle teorii powinno wystarczyć, aby zrozumieć przykładowy schemat podłączenia aktywatora przejścia kontrolowanego typu NO w systemie kontroli dostępu oraz zasady zrealizowania funkcji ewakuacji tego przejścia.
w SKD z dodatkowymi elementami pozwalającymi na realizację funkcji ewakuacji tego przejścia
[wykorzystano zdjęcia firm: Ela-compil Sp. zo.o. i ID Electronics Sp. z o.o.]
Na rysunku widać elementy przynależne do poszczególnych systemów, zidentyfikowane kolorami. I tak elementy SKD zaznaczono na szaro, elementy systemu sygnalizacji pożaru (SSP) na czerwono, a element przeznaczony do ręcznego odblokowywania (zgodny ze zharmonizowaną normą europejską PN-EN 13637:2015-07 - wersja angielska: Okucia budowlane. Sterowane elektrycznie systemy do wyjść przeznaczone do stosowania na drogach ewakuacyjnych. Wymagania i metody badań) na zielono. Obszar przejścia kontrolowanego zaznaczono na żółto.
Należy zwrócić uwagę, że w przypadku SKD w obwodzie znajdują się styki przekaźnika, opisane jako NC, natomiast w module sterującym SSP (lub w Centrali Sterującej Urządzeniami Przeciwpożarowymi) opisane jako NO. Można przeprowadzić krótką analizę działania styków w urządzeniach SSP. Aby styki były zwarte, tak jak na rysunku, przekaźnik musi być przez cały czas zasilany. W momencie konieczności przeprowadzenia ewakuacji napięcie jest „zdejmowane” z przekaźnika, co powoduje rozwarcie styków i odblokowanie przejścia (prąd przestaje płynąć w obwodzie aktywatora). Jeżeli przewody uległyby uszkodzeniu np. w wyniku pożaru, to przejście pozostanie odblokowane. Gdyby zastosować styki typu NC, jak to ma miejsce w przypadku SKD, czyli gdy sterowanie odbywa się przez podanie napięcia na przekaźnik, wówczas, przy niekorzystnym scenariuszu zaniku napięcia sterującego przekaźnikiem, przejście mogłoby nieintencjonalnie zostać zablokowane. Z tego można wysnuć wniosek, że centrala SKD nie została skonstruowana w celu tworzenia systemów realizujących ewakuację obiektów, co oczywiście nie oznacza, że nie można wydać komendy odblokowania grupy przejść; ale bezpieczniej jest to zrobić z poziomu systemu sygnalizacji pożaru np. za pośrednictwem Centrali Sterującej Urządzeniami Przeciwpożarowymi.
W kolejnej części omówię niektóre elementy elektrycznego sterowania wyjść przeznaczonego do stosowania na drogach ewakuacyjnych (zgodne ze zharmonizowaną normą europejską PN-EN 13637: 2015-07). Opiszę też w jakich stanach może się znajdować przejście kontrolowane (zdradzę od razu, że nawet w pięciu), co będzie miało fundamentalne znaczenie dla zrozumienia wpływu niektórych niefortunnych przepisów na projektowanie SKD.
Andrzej Tomczak
ID Electronics Sp. z o.o.
Ekspert, rzeczoznawca i wykładowca w zakresie bezpieczeństwa i zabezpieczeń, od ponad 30 lat zajmujący się systemami kontroli dostępu. Przedstawiciel Polskiej Izby Systemów Alarmowych w Polskim Komitecie Normalizacyjnym. Autor wielu artykułów nt. systemów bezpieczeństwa i zabezpieczeń oraz automatyki budynkowej.
