Scenariuszu pożarowy – różne spojrzenia – wymagania prawne i realizacja projektu

Ale dla różnych osób, zarówno formalnych uczestników procesu budowlanego jak i innych, wykonawców czy późniejszych użytkowników obiektu budowlanego, scenariusz pożarowy ma trochę inny wymiar i wymaga różnego podejścia.

‍

Czego dowiesz się z tego artykułu:

Poznasz kluczowe wymagania prawne dotyczące opracowywania scenariuszy pożarowych i dowiesz się, jakie elementy powinny być w nich uwzględnione. Artykuł wyjaśnia, jak różne grupy – projektanci, automatycy i użytkownicy – podchodzą do realizacji i wdrażania scenariuszy, a także jakie wyzwania napotykają na każdym etapie. Odkryjesz, czym różnią się tabela sterowań od matrycy sterowań oraz jak te narzędzia wspierają realizację założeń bezpieczeństwa pożarowego. Dzięki praktycznym przykładom zrozumiesz, jak teoria łączy się z praktyką w zapewnianiu ochrony przeciwpożarowej.

‍

Wymagania prawne

‍

Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 11 września 2020r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. 2022 poz. 1679) dzieli projekt budowlany na cztery zasadnicze części:

‍

·      projekt zagospodarowania działki lub terenu (PZT)

·      projekt architektoniczno-budowlany (PAB)

·      projekt techniczny (PT)

·      załączniki (opinie, uzgodnienia, pozwolenia, oświadczenie o możliwości połącznia działki z drogą, informacje dot. bezpieczeństwa i ochrony zdrowia)

‍

Do uzyskania pozwolenia na budowę potrzebny jest projekt zagospodarowania działki lub terenu  (PZT) oraz projekt architektoniczno-budowlany(PAB). Projekt techniczny (PT) nie jest składany do organu wydającego pozwolenie. Składany jest później do nadzoru budowlanego (wraz z dokumentami do zgłoszenia do użytkowania).

Na potrzeby realizacji obiektu powstaje projekt wykonawczy (PW). Jest to oddzielny projekt, który przygotuje się jako rozwinięcie i uszczegółowienie projektu budowlanego. Na jego podstawie wykonywane są prace na obiekcie budowlanym, gdyż on zawiera niezbędne szczegółowe informacje, potrzebne podczas prac.

Wszystkie wymienione projekty dzielą się na projekty branżowe. Najczęściej jest to branża architektoniczna, konstrukcyjna, instalacje sanitarne i instalacje elektryczne.

Informacje związane z bezpieczeństwem pożarowym obiektu zawarte są w projekcie budowlanym po trochę w każdej z jego części: projekcie zagospodarowania działki lub terenu, projekcie architektoniczno- budowlanym i projekcie technicznym. Zachodzi tu zależność „od ogółu do szczegółu”. Wymagania dla zawartości projektu określa Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 5 sierpnia 2023 r. w sprawie uzgadniania projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno‑budowlanego, projektu technicznego oraz projektu urządzenia przeciwpożarowego pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej §4 (Dz.U. 2023 poz. 1563).

Dla automatyka pożarowego najbardziej interesującym elementem projektu budowlanego jest projekt techniczny. Zawiera on podstawowe informacje pozwalające na realizacje systemu automatyki pożarowej w danym budynku. Są to przede wszystkim:

·      informacje o podziale na strefy pożarowe oraz strefy dymowe wraz z określeniem sposobu jego wykonania,

·      informacje o warunkach i strategii ewakuacji ludzi lub ich uratowania w inny sposób, uwzględniające liczbę i stan sprawności osób przebywających w obiekcie, wraz z danymi o przewidywanych środkach do ewakuacji osób o ograniczonej zdolności poruszania się,

·      informacje o urządzeniach przeciwpożarowych oraz o innych instalacjach i urządzeniach służących bezpieczeństwu pożarowemu, wraz z charakterystyką tych urządzeń i instalacji,

·      informacje o przyjętych scenariuszach pożarowych,

·      informacje o przygotowaniu obiektu budowlanego do prowadzenia działań ratowniczych, w tym informacje o punktach poboru wody do celów przeciwpożarowych, nasadach umożliwiających zasilanie urządzeń gaśniczych i innych rozwiązaniach służących tym działaniom, dźwigach dla ekip ratowniczych oraz prowadzących do nich dojściach.

‍

Informacje o urządzeniach i systemach powinny znaleźć się w projekcie technicznym co najmniej w postaci opisanych schematów ideowych. Nie muszą to być szczegółowe rozwiązania instalacyjne, bo te co do zasady umieszczone są w projekcie wykonawczym, nie będącym elementem projektu budowlanego.

Jeżeli projekt techniczny nie będzie zawierał wystarczających informacji o urządzeniach przeciwpożarowych, konieczne będzie wykonanie dodatkowego projektu urządzenia przeciwpożarowego.

‍

W projekcie technicznym pojawia się również informacja o scenariuszach pożarowych. Samo rozporządzenie definiuje scenariusz pożarowy w następujący sposób (Dz.U. 2023 poz. 1563 §2.4):

       Scenariusz(..) pożarowy(..) - należy przez to rozumieć opis sekwencji możliwych zdarzeń w czasie pożaru, reprezentatywnego dla danego miejsca jego wystąpienia lub obszaru oddziaływania, w szczególności dla strefy pożarowej lub strefy dymowej, uwzględniający przede wszystkim:

       a) sposób funkcjonowania urządzeń przeciwpożarowych, innych technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, instalacji i urządzeń użytkowych lub technologicznych oraz ich współdziałanie i oddziaływanie na siebie,

       b) rozwiązania organizacyjne niezbędne do właściwego funkcjonowania projektowanych zabezpieczeń.

‍

Zarówno projekt budowlany jak i projekt (projekty) urządzenia przeciwpożarowego muszą być uzgodnione. Uzgodnienie projektu następuje między projektantem, jako uczestnikiem procesu budowlanego, i rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Uzgodnienie polega na (Dz.U. 2023 poz. 1563 §5) :

       1) konsultacji rozwiązań projektowych w zakresie oceny ich zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej;

       2) wymianie uwag i stanowisk w zakresie projektowanych technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego;

       3) opracowaniu scenariusza pożarowego dla obiektu budowlanego lub jego części stanowiącej odrębną strefę pożarową, w których przewidziano stosowanie systemu sygnalizacji pożarowej, stałych urządzeń gaśniczych, urządzeń oddymiających lub urządzeń zapobiegających zadymieniu.

‍

Jeżeli projekt budowlany (PT) będzie zawierał wszystkie niezbędne dane na odpowiednim poziomie szczegółowości, można uznać, że projekt urządzenia przeciwpożarowego jest uzgodniony na etapie projektu technicznego, pod warunkiem że (Dz.U. 2023 poz. 1563 §8):

       1) zakres zawartych w projekcie technicznym danych o projektowanych rozwiązaniach dotyczących urządzenia przeciwpożarowego obejmuje co najmniej jego budowę, zakres i cel stosowania, parametry techniczno‑użytkowe, sposób działania w warunkach normalnych i w przypadku pożaru, sposób powiązania z innymi instalacjami i urządzeniami budowlanymi obiektu budowlanego, instalacjami i urządzeniami technologicznymi oraz sieciami (urządzeniami) lub instalacjami zewnętrznymi, w stopniu szczegółowości umożliwiającym prawidłowe wykonanie, oraz warunki poddawania przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym;

       2) przy uzgodnieniu projektu technicznego rzeczoznawca zamieścił adnotację, których urządzeń przeciwpożarowych dotyczy to uzgodnienie.

‍

Uzgodniony projekt urządzenia przeciwpożarowego powinien zawierać wszystkie dane, niezbędne do stworzenia scenariusza pożarowego.

‍

Rzeczoznawca. Opis.

‍

Rzeczoznawca opracowuje scenariusz pożarowy dla obiektu. Jest to dokument w postaci opisu tekstowego, obejmującego różne aspekty projektowanego obiektu. Powinien zawierać podstawowy opis budynku oraz wszelkie dane związane z bezpieczeństwem pożarowym, obejmujące utrzymanie obiektu, możliwe przyczyny powstawania pożaru, sposoby detekcji oraz reakcje różnych systemów u urządzeń na alarm pożarowy.

Scenariusz obejmuje takie elementy jak:

• Ogólna charakterystyka obiektu: lokalizacja, dane techniczne, klasyfikacja wg wysokości przeznaczenie i sposób użytkowania
• Klasyfikacje pożarowa: klasa odporności pożarowej, kategorie zagrożenia ludzi, gęstości obciążenia ogniowego
• Szacowana maksymalna liczba osób w obiekcie i jego częściach
• Podział na strefy pożarowe
• Instalacje wewnętrzne użytkowe
• Instalacje i urządzenia przeciwpożarowe, podstawowe dane i parametry techniczne
• Możliwe przyczyny powstania pożaru
• Rodzaje alarmów generowanych przez SSP
• Podstawowe procedury postępowania podczas alarmu pożarowego
• Opis sterowanie urządzeń przeciwpożarowych i innych w reakcji na alarm pożarowy
• Ewentualne systemy i urządzenia sterowane ręcznie
• Warunki prawidłowego utrzymaniu systemów

‍

Patrząc na scenariusz pożarowy pod kątem urządzeń, można sobie zadać pytanie, które urządzenia i systemy powinny być uwzględnione w scenariuszu. Celem ochrony przeciwpożarowej jest spełnienie wymogów podstawowych, czyli umożliwienie bezpiecznej ewakuacji dla osób przebywających w budynku, ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia oraz zapewnienie dostępu ekipom ratowniczym. W pierwszej kolejności będą to więc urządzenia przeciwpożarowe. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (t.j.  Dz.U.2023  poz. 822) są to:

       urządzenia (stałe lub półstałe, uruchamiane ręcznie lub samoczynnie) służące do zapobiegania powstaniu, wykrywania, zwalczania pożaru lub ograniczania jego skutków, a w szczególności: stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia inertyzujące, urządzenia wchodzące w skład dźwiękowego systemu ostrzegawczego i systemu sygnalizacji pożarowej, w tym urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, urządzenia odbiorcze alarmów pożarowych i urządzenia odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych, instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, hydranty wewnętrzne i zawory hydrantowe, hydranty zewnętrzne, pompy w pompowniach przeciwpożarowych, przeciwpożarowe klapy odcinające, urządzenia oddymiające, urządzenia zabezpieczające przed powstaniem wybuchu i ograniczające jego skutki, kurtyny dymowe oraz drzwi, bramy przeciwpożarowe i inne zamknięcia przeciwpożarowe, jeżeli są wyposażone w systemy sterowania, przeciwpożarowe wyłączniki prądu oraz dźwigi dla ekip ratowniczych;

‍

Należy zwrócić uwagę na to, że jest to spis otwarty, mogą być więc jeszcze inne systemy i urządzenia pełniące funkcje przeciwpożarowe, nie wymienione wprost w tym spisie.

‍

Prostym przykładem są dźwigi osobowe (popularnie nazywane windami) lub też schody i pochylnie ruchome (trawelatory). Zapewnienie bezpiecznej ewakuacji wymaga wyłączenia możliwości korzystania z dźwigów (bo istnieje ryzyko, że ktoś mógłby utknąć w unieruchomionym awarią dźwigu), ale jednocześnie takie działania, żeby można było mieć pewność, że nikt w tym dźwigu nie pozostał. Najczęściej wymaga to sprowadzenia 5 / 15 kabin dźwigów na jeden, wybrany poziom (zwykle parter, bo ma potencjalnie najkrótszą drogę ewakuacji od dźwigu do wyjścia) i pozostawienie drzwi kabin otwartych, żeby było widać czy ktoś tam nie pozostał. Ewentualnie po sprawdzeniu kabin drzwi mogą być zamknięte.

Schody czy pochylnie ruchome nie są zaliczane do dróg ewakuacyjnych (rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie § 252 t.j. Dz.U. 2023 poz. 1225), nie są urządzeniem przeciwpożarowym, ale są sterowane podczas alarmu pożarowego - zwykle są wyłączane. Jednak w niektórych przypadkach można je traktować jako drogę ewakuacyjną. Takim przypadkiem się obiekty budowlane metra (rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16 maja 2023 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane metra i ich usytuowanie, Załącznik 1 - Wymagania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych metra pkt. 3.23 i 3.24). Przy spełnieniu dodatkowych warunków, takich jak ruch schodów w kierunku ewakuacji lub ich zatrzymanie oraz wyposażenie maszynowni w stałe samoczynne urządzenie gaśnicze, schody i pochylnie ruchome są wliczane do dróg ewakuacyjnych a tym samym stają się urządzeniem przeciwpożarowym służącym ewakuacji.

‍

Często jednak, oprócz urządzeń przeciwpożarowych sensu stricto czy sensu largo w obiekcie znajdują się urządzenia i systemy wymagające przekazania im sygnału o alarmie pożarowym np. w celu zabezpieczenia procesów technologicznych czy warunków kontrolowanego wyłączenia się. W takiej sytuacji te urządzenia, choć nie związane z ochroną przeciwpożarową, również wymagają uwzględniania w szeroko pojmowanym scenariuszu pożarowym.

‍

Tak opracowany scenariusz nie musi zawierać dokładnie informacji o wysterowaniu konkretnego, pojedynczego urządzenia. Wystarczy ogólny opis sterowania urządzeniami i systemami. Poniżej przykład opisu sterowania urządzeń dla alarmu pożarowego w wybranej strefie.

Pożar w strefie pożarowej na kondygnacji 2:

• wykrycie pożaru przez system sygnalizacji pożaru (samoczynnie – sygnał z czujki – alarm pożarowy I stopnia), czas = 15 sek. na potwierdzenie alarmu w centrali SSP przez pracownika nadzoru, w przypadku braku potwierdzenia alarmu po upływie 15 sek. następuje alarm pożarowy II stopnia,
• sprawdzenie czy alarm jest fałszywy czy też nie przez obsługę obiektu, czas na sprawdzenie 3 minuty od momentu potwierdzenia alarmu w wymaganym czasie 15 sek. w centrali SSP przez pracownika nadzoru,
• podjęcie działań przez służby techniczne obiektu (np. ochronę) zgodnie z przyjętymi procedurami,
• w przypadku braku sygnału anulującego przejście centralki w stan alarmu pożarowego I stopnia, po czasie 3 minut od potwierdzenia alarmu na CSP lub po potwierdzeniu alarmu I stopnia poprzez użycie przycisku ROP lub po zadziałaniu drugiej czujki dymu, lub po zadziałaniu tryskacza następuje alarm pożarowy II stopnia,

W wyniku alarmu pożarowego II stopnia następuje uruchomienie:‍

• wyłączenie systemów mechanicznej wentylacji bytowej w części nadziemnej budynku,
• zamknięcie przeciwpożarowych klap odcinających zlokalizowanych na kanałach wentylacji bytowej w części nadziemnej budynku,
• bezzwłoczne przekazanie sygnału o pożarze do stacji monitorowania za pomocą urządzenia transmisji alarmu (UTA) do Stanowiska Kierowania Państwowej Straży Pożarnej,
• włączenie systemów wentylacji mechanicznej nadciśnieniowej w obszarze klatek schodowych K1, K2 i K3 obsługiwanych wentylatorami NP1, NP2, NP3.1 oraz otwarcie klap przeciwpożarowych na przewodach upustowych,
• zamknięcie wyłazu zlokalizowanego w dachu klatki K2,
• włączenie systemu wentylacji mechanicznej nadciśnieniowej w obszarze wszystkich szybów windowych wraz z otwarciem klap przeciwpożarowych przed wentylatorami NP4, NP5, NP6.1, NP6.2, NP7.1, NP7.2, NP7.3,
• wysłanie sygnału w celu zapewnienia zjazdu wszystkich dźwigów osobowych na poziom ewakuacyjny (parter) i zblokowanie drzwi przystankowych w pozycji otwartej,
• uruchomienie wentylacji pożarowej na korytarzu hotelowym na zagrożonej kondygnacji:
• zatrzymanie wentylatora ogólnego W2, przełączenie wentylatora napowietrzającego N2 w tryb pracy pożarowej (z otwarciem / zamknięciem odpowiednich klap ppoż.),
• uruchomienie wentylatorów pożarowych oddymiających i napowietrzających NP2.1, WP2.1, WP2.2 (z otwarciem / zamknięciem odpowiednich klap p.poż i przepustnicy),
• zamkniecie wszystkich drzwi dymoszczelnych w korytarzach na kondygnacji objętej pożarem utrzymywanych w pozycji otwartej przez elektrotrzymacze,
• otwarcie/zwolnienie systemów kontroli dostępu w drzwiach ewakuacyjnych w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowych warunków ewakuacji ludzi w całym budynku.
• załączenie stroboskopowych sygnalizatorów optycznych na kondygnacji 2,
• wyłączenia systemów rozgłaszania komercyjnego w całym budynku,
• uruchomienie dźwiękowego systemu ostrzegawczego (DSO):
  • na całej kondygnacji 2 oraz na klatkach – komunikat ewakuacyjny,
  • automatyczne wyłączenie sygnalizatorów dźwiękowych zamontowanych w pokojach hotelowych (Uwaga: uruchamianie sygnalizatora następuje po wykryciu dymu w danym pokoju zgodnie z wymaganiem operatora hotelu),
• zatrzymanie drzwi obrotowych, wejściowych do budynku (2 szt.).

‍

Projektant. Tabela sterowań

‍

Na etapie projektu projektant dokonuje w uzgodnieniu wyboru konkretnych rozwiązań (urządzeń i systemów przeciwpożarowych), pozwalających na spełnienie wymagań odpowiednich przepisów ochrony przeciwpożarowej. Również projektanci innych branż dobierają urządzenia i systemy z ich zakresu realizacji. Na tym etapie należy określić, jakie urządzenia i systemy muszą być uwzględnione w scenariuszu pożarowym oraz jakie ma być ich działanie czy stan podczas normalnej pracy i podczas pożaru.

‍

Projekt urządzenia przeciwpożarowego powinien zawierać schemat ideowy urządzeń, z uwzględnieniem wejść i wyjść konkretnych urządzeń oraz przypisaniem do nich funkcji, jakie pełnią na obiekcie. Projektant powinien umieścić na schemacie wszystkie urządzenia dobrane do instalacji. Opis do schematów powinien zawierać informacje o przypisaniu urządzeń do stref pożarowych.

Opierając się na informacjach o konkretnych wejściach i wyjściach urządzeń oraz o ich przypisaniu do stref pożarowych projektant może przygotować  tabelę sterowań. Tabela sterowań do dokument, który w postaci dwuwymiarowej tabeli(stąd nazwa) pokazuje związek konkretnego urządzenia wykonawczego (np. przeciwpożarowej klapy odcinającej) lub konkretnego wyjścia urządzenia z alarmami pożarowymi w różnych strefach pożarowych i dymowych obiektu.

‍

‍

Tabela sterowań to dokument, który w postaci dwuwymiarowej tabeli (stąd nazwa) pokazuje związek konkretnego urządzenia wykonawczego (np. przeciwpożarowej klapy odcinającej) lub konkretnego wyjścia urządzenia z alarmami pożarowymi w różnych strefach pożarowych i dymowych obiektu. Najczęściej w kolumnach tabeli umieszcza się strefy pożarowe, zaś w wierszach urządzenia. Na przecięciu wiersza i kolumny wpisywany jest tan, jaki urządzenie powinno mieć w reakcji na alarm pożarowy.

W ten sposób z zapisu scenariusza pożarowego opracowanego przez rzeczoznawcę 

• uruchomienie wentylatorów pożarowych oddymiających i napowietrzających NP2.1, WP2.1, WP2.2 (z otwarciem / zamknięciem odpowiednich klap p.poż i przepustnicy),

powstaje coś mniej-więcej w takiej postaci: 

‍

W zasadzie nie jest istotne w jaki wartość stanu będzie przedstawiona, może to być zapisane w tabeli sterowań jako „0/1”, „zamknięte/otwarte”, „wyłączone/włączone”, „nieaktywne/aktywne”. Ważne, żeby stan był jednoznacznie interpretowalny.

Zaletą tabeli sterowań jest to, że w prosty sposób można określić i przedstawić stan urządzeń podczas pożaru. Dodatkowo można tabelę wydrukować i mieć kopię tabeli sterowań do prac czy weryfikacji na obiekcie. Papierowa kopia jest także dokumentem, który można opatrzyć podpisem i pieczątką.

Niestety, tabela sterowań ma kilka poważnych wad. Przede wszystkim nie ma jednego przyjętego standardu przygotowania tabeli sterowań. Czasem projektant umieszcza w tabeli informacje o stanach spoczynkowych urządzeń (jak na rysunku powyżej), czasem tych informacji nie ma, trzeba ich szukać w opisie systemu czy opisie dołączonym do projektu urządzenia przeciwpożarowego. Ale nawet z informacjami o stanach spoczynkowych i alarmowych tabela odzwierciedla stany statyczne urządzeń, czyli stan spoczynku, przed wystąpieniem alarmu pożarowego, oraz stan pracy, po wystąpieniu alarmu pożarowego oraz po wysterowaniu wszystkich urządzeń i osiągnięciu przez nie stanów docelowych. Zdarzają się także tabele sterowań opracowane w taki sposób, że opisują jedynie stan urządzeń podczas alarmu pożarowego. W niektórych przypadkach jest to wystarczające, bo urządzenia mają jakiś domyślny stan spoczynkowy, zawsze taki sam, ale niektóre urządzenia, jak klapy w kanałach wentylacji pożarowej, mogą być w stanie spoczynku zarówno otwarte jak i zamknięte – zależy w jaki sposób konfigurowany jest system kanałów na obiekcie. W takim przypadku brak określenia pozycji spoczynkowej w tabeli nie pozwala na jednoznaczne określenie w jakim stanie znajduje się urządzenie przed wystąpieniem alarmu pożarowego lub po odwołaniu alarmu – po resecie pożarowym.

‍

W praktyce możliwość zadziałania urządzeń może zależeć od zadziałania innych urządzeń czy systemów i wykonania przez nie konkretnych działań. Przykładem mogą być wentylatory napowietrzające czy oddymiające, które powinny być uruchomione dopiero po odpowiednim wysterowaniu klap odcinających w kanałach systemów kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła. Innym przekładem to sekwencyjne uruchamianie urządzeń w celu ograniczenia udarów prądowych na liniach zasilających. 

‍

W tabeli sterowań brakuje informacji o zależnościach czasowych między poszczególnymi urządzeniami, o sposobie przejścia urządzeń z jednego stanu do drugiego. Brakuje również informacji w jakiś sposób urządzenia powracają ze stanu w jakim są podczas alarmu pożarowego do stanu spoczynkowego. Również w tym przypadku trzeba uwzględnić zależności pomiędzy urządzeniami oraz konieczność stosowania odpowiedniej kolejności sterowania.

Nie mniej tabela sterowań jest punktem wyjścia do pracy nad scenariuszem pożarowym przez automatyka pożarowego. 

‍

Automatyk. Matryca/matryce sterowań.

‍

Automatyk pożarowy otrzymując od projektanta tabelę sterowań otrzymuje wskazania, jakie stany mają urządzenia i systemy w czasie alarmu pożarowego oraz poza alarmem pożarowym. 

Pewną analogią może być tu rozkład jazdy pociągów, gdzie podróżny może sprawdzić, że pociąg odjeżdża ze stacji Gdyni Główna o godzinie 10:55, a o godzinie 21:09 kończy bieg na stacji Zakopane. W wielu przypadkach taka informacja może być satysfakcjonująca. Ale między 10:55 a 21:09 pociąg zatrzymuje się na 38 stacjach, na jednych ma krótki postój, na innych dłuższy, na niektórych musi poczekać na skomunikowanie z innym pociągiem, czasem musi przepuścić inny pociąg, czasem inny pociąg musi go przepuścić. Wszystko to musi być odpowiednio zaplanowane i zrealizowane.

Podobnie automatyk pożarowy, musi na poziomie urządzeń zrealizować założenia scenariusza pożarowego, tak, aby odpowiadały opisowi opracowanemu przez rzeczoznawcę oraz tabeli sterowań przygotowanej przez projektanta. Jeżeli rzeczoznawca opisał zależności „najpierw uruchamiane jest urządzenie A, następnie po 60 sekundach uruchamiane jest urządzenie B” to tak należy to zrealizować. Informacji o zależnościach czasowych nie ma w tabeli sterowań, tam w reakcji na odpowiedni alarm zarówno urządzenie A jak i B mają wpisane „uruchomione”, dlatego tabela sterowań nie może być dokumentem, który traktowany będzie jako kompletny opis sterowania.

‍

Wracając do wcześniejszego przykładu: scenariusz pożarowy opracowany przez rzeczoznawcę w reakcji na alarm pożarowy II stopnia na kondygnacji 2 mówi:

• uruchomienie wentylatorów pożarowych oddymiających i napowietrzających NP2.1, WP2.1, WP2.2 (z otwarciem / zamknięciem odpowiednich klap p.poż i przepustnicy),

‍

W uzgodnionym projekcie będą to klapy KP2.1, KP2.2 KP2.3 KP2.4 i przepustnica PP2.1. Ich stany opisane są w tabeli sterowań.

‍

Algorytm (czy też procedura do wykonania) wygląda w  pierwszej chwili:

Taki sposób działania będzie zgodny ze opisem scenariusza pożarowego i z tabelą sterowań. Jednak automatyk wie, że najpierw klapy muszą się otworzyć lub zamknąć, żeby kanały wentylacyjne było odpowiednio skonfigurowane, a dopiero potem można włączyć wentylatory. Inne działanie może na przykład spowodować rozsadzenie kanałów wskutek wzrostu ciśnienie. 

Stąd automatyk rozbudowuje procedurę sterowania pożarowego o dodatkowy element – opóźnienie czasowe między sterowaniem klap a sterowaniem wentylatorów. Na podstawie dokumentacji technicznej klap automatyk stwierdza, że klapy potrzebują 30 sekund na otwarcie, więc modyfikuje odpowiednio algorytm sterowania:

Dodatkowo automatyk musi uwzględnić ograniczenia techniczne urządzeń i systemów. Ograniczenia te nie wynikają wprost z logiki działań systemów przeciwpożarowych, ale są cechą konkretnych instalacji na obiekcie. 

Podstawowymi problemami są ograniczenie w zakresie zasilania urządzeń w energię. W momencie włączenia/wysterowania urządzenia może następować nagły, chwilowy skok w poborze prądu przez to urządzenie. Dotyczy to zwłaszcza silników elektrycznych, dla których prąd chwilowy (tzw. udar prądowy) jest wielokrotnie większy od prądu nominalnego podczas pracy. Jednoczesne włączenie wielu urządzeń może skutkować zadziałaniem zabezpieczeń nadprądowych. Aby temu przeciwdziałać, automatyk musi tak zmodyfikować procedurę, żeby urządzenia nie uruchamiały się jednocześnie, ale w niewielkich odstępach czasu po sobie.

Po uwzględnieniu tych ograniczeń procedura wysterowania opisana w scenariuszu jako

• uruchomienie wentylatorów pożarowych oddymiających i napowietrzających NP2.1, WP2.1, WP2.2 (z otwarciem / zamknięciem odpowiednich klap p.poż i przepustnicy),

może być rozbudowana do:

‍

Skoro przejście ze stanu dozorowania systemów i urządzeń na obiekcie nie jest tak proste, jak wynika to z tabeli sterowań, ale wymaga wykonania dodatkowych procedur i uwzględnienia różnych dodatkowych wymogów, od razu nasuwa się spostrzeżenie, że przywrócenie urządzeń do stanu spoczynku czy dozorowania również musi posiadać jakieś ograniczenia.

‍

Przejście urządzeń i systemów ze stanu alarmowania pożarowego do stanu dozorowania czy spoczynku nazywamy sterowaniem odwrotnym. Sterowanie to niekiedy może wyglądać podobnie jak sterowanie w reakcji na alarm pożarowy, a różnicą będzie odwrotna kolejność poszczególnych działań. Często jednak sterowanie odwrotne różni się od sterowania pożarowego i automatyk pożarowy musi te różnice uwzględnić podczas konfigurowania systemów i urządzeń. 

Zależności i ograniczenia dotyczące urządzeń i sygnałów sterujących mogą występować we wszystkich strefach i dotyczyć wszystkich urządzeń. Trudno je opisać i uwzględnić w scenariuszu na etapie opracowania rzeczoznawcy czy tabeli sterowań, często wychodzą na jaw w trakcie realizacji. 

‍

Automatyk pożarowy musi wszystkie tego typu problemu rozwiązać na etapie programowania i konfigurowania urządzeń i systemów, czyli na etapie matrycy sterowań.

‍

Matryca sterowań to praktyczna realizacja sterowań związanych z przyjętym w projekcie scenariuszem pożarowym, opisanym w opracowaniu rzeczoznawcy i w tabeli sterowań. 

‍

Matryca zapisana jest w pamięci nieulotnej urządzeń (central sterujących) na obiekcie.

‍

‍

Jeżeli sterowania na obiekcie wykonywane są przez jedną centralę sterującą, która odbiera sygnały alarmowe z systemu detekcji a następnie steruje stanem urządzeń zgodnie ze scenariuszem pożarowym, możemy mówić o matrycy zintegrowanej. Jeżeli do sterowania urządzeniami wykorzystywane są różne centrale, mamy do czynienia z matrycą rozproszoną.

‍

Problemem związanym z matrycą sterowań jest trudność dokumentacyjna. Nie wszystkie centrale sterujące pozwalają na zapisane konfiguracji w postaci dokumentu mogącego podlegać weryfikacji, często jest to po prostu plik binarny, który można zweryfikować tylko w oprogramowania konfiguracyjnym. 

‍

Mogą być także centrale, które konfiguruje się bezpośrednio, przy użyciu klawiatury i wyświetlacza wbudowanego w centralę, i pozbawione możliwości konfigurowania za pomocą oprogramowania na komputerze PC. Są także centrale, które konfiguruje się na poziomie sprzętu, przy użyciu zworek czy przełączników. W takim przypadku dokumentacją matrycy sterowań będzie dokładny opis konfiguracji wykonanej bezpośrednio na centrali przez automatyka czy instalatora. 

‍

Użytkownicy obiektu. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (t.j.  Dz.U.2023  poz. 822) na użytkowniku, właścicielu lub zarządcy obiektu ciąży obowiązek opracowania i wdrożenia instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, zawierającej:

1. warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania) i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem;
2. określenie wyposażenia w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice oraz sposoby poddawania ich przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym;
3. sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia;
4. sposoby zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane;
5. warunki i organizację ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania;
6. sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym zatrudnionych pracowników, z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią przedmiotowej instrukcji;
7. zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla osób będących ich stałymi użytkownikami;
8. plany obiektów, obejmujące także ich usytuowanie, oraz terenu przyległego, z uwzględnieniem graficznych danych dotyczących w szczególności:
   
   1. powierzchni, wysokości i liczby kondygnacji budynku,
   2. odległości od obiektów sąsiadujących,
   3. parametrów pożarowych występujących substancji palnych,
   4. występującej gęstości obciążenia ogniowego w strefie pożarowej lub w strefach pożarowych,
   5. kategorii zagrożenia ludzi, przewidywanej liczby osób na każdej kondygnacji i w poszczególnych pomieszczeniach,
   6. lokalizacji pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych zaklasyfikowanych jako strefy zagrożenia wybuchem,
   7. podziału obiektu na strefy pożarowe,
   8. warunków ewakuacji, ze wskazaniem kierunków i wyjść ewakuacyjnych,
   9. miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, kurków głównych instalacji gazowej, materiałów niebezpiecznych pożarowo oraz miejsc usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,
   10. wskazania dojść do dźwigów dla ekip ratowniczych,
   11. hydrantów zewnętrznych oraz innych źródeł wody do celów przeciwpożarowych,
   12. dróg pożarowych i innych dróg dojazdowych, z zaznaczeniem wjazdów na teren ogrodzony;
9. wskazanie osób lub podmiotów opracowujących instrukcję.

‍

Łatwo zauważyć, że instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powiela wiele informacji ze scenariusza pożarowego. Wynika to z faktu, że instrukcja bezpieczeństwa pożarowego jest implementacją scenariusza pożarowego na poziomie bieżącego utrzymania obiektu oraz procedur z tym związanych.

‍

Główny nacisk położony jest tu na procedury związane z reakcją na alarm pożarowy, procedury ewakuacji oraz wymogi konserwacji i utrzymania systemów przeciwpożarowych.

Procedury związane z reakcją na alarm pożar to działania podejmowane przez użytkowników lub obsługę obiektu w reakcji na alarm pożarowy lub na wykrycie pożaru. Dla użytkowników taką reakcja jest najczęściej powiadomienie o pożarze a następnie ewakuacja. W prostych sytuacja może to być również próba samodzielnego gaszenia pożaru przy użyciu gaśnic. Na technicznej obsłudze obiektu mogą ciążyć dodatkowe zadania. Związane są one przede wszystkim z weryfikacją i potwierdzeniem alarmu pożarowego, powiadamianiem służb i osób odpowiedzialnych, ale także z realizacją sterowań.

Scenariusz pożarowy może zakładać, że jakieś sterowania nie odbywają się na poziomie urządzeń automatycznie w reakcji na alarm pożarowy, ale wymagają udziału obsługi. Może to wynikać ze specyfiki obiektu, np. pojazd szynowy nie powinien zatrzymywać się w tunelu, ale na stacji, w miejscu umożliwiającym sprawną ewakuację i dostęp dla ekip ratowniczych. Oznacza to, że jeśli w pojeździe wystąpi zagrożenie pożarowe a pojazd się przemieści, procedury mogą być uruchomione automatycznie w innej strefie pożarowej, niż ta w której pojazd się zatrzymał. 

Należy pamiętać, że instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna podlegać ewaluacji i aktualizacji minimum co dwa lata, tak, aby odpowiadała bieżącemu stanowi obiektu. 

‍

Oznacza to, że również scenariusz pożarowy nie powstaje raz na zawsze, na etapie projektu budowlanego, ale ewoluuje wraz z obiektem przez cały czas użytkowania. 

‍

Obiekt budowlany może podlegać zmianom sposobu użytkowania, zmianom w zakresie aranżacji i wyposażenia, czy innym zmianom mogącym wpłynąć na warunki ochrony przeciwpożarowej. Wraz ze zmianami istnieje potrzeba aktualizacji scenariusza pożarowego, tak aby był dopasowany do obiektu.

‍

Nadzorowanie realizacji scenariusza pożarowego

‍

Rozwój technologiczny przynosi nowe narzędzia, które można wykorzystać do poprawy bezpieczeństwa pożarowego obiektów. Takim narzędziem są różnego rodzaju informatyczne platformy programowo-sprzętowe do wizualizacji i sterowania, mogące współpracować z systemami przeciwpożarowymi, np. w Austrii, gdzie opisuje je norma NORM F3003: Brandmelde- Einsatzleitsysteme czy w Stanach Zjednoczonych, gdzie norma NFPA72 opisuje urządzenie  o nazwie Building Systems Information Unit, które służy w budynku do nadzorowania i sterowania systemów przeciwpożarowych. 

‍

‍

W Polsce takim urządzeniem, pozwalającym na wizualizacje i sterowanie urządzeniami przeciwpożarowymi, są Systemy Integrujące Urządzenia Przeciwpożarowe. 

‍

Są to urządzenia składające się z dedykowanego sprzętu (najczęściej jakiegoś komputera przemysłowego) oraz oprogramowania. Urządzenia te wykonywane są w architekturze klient-serwer, co oznacza, że oprócz urządzenia integrującego, które łączy się z systemami i urządzeniami na obiekcie, posiada również stanowiska obsługi – stacje robocze.

Podstawowym zadaniem, do którego wykorzystuje się systemu integrujące, jest wizualizacja stanu urządzeń i systemów w obiekcie budowlanym, zarówno w stanie dozorowania jak i w stanie alarmowania pożarowego. Mogą być również wykorzystane jako narzędzie do sterowania ręcznego. Sterowania automatyczne zgodne ze scenariuszem wykonywane są poza systemem integrującym, w centrala sterujących, w oparciu o matryce sterowań.

‍

Ale oprócz wizualizacji system integrujący może być wykorzystany do nadzorowania scenariusza pożarowego na wielu etapach życia obiektu budowlanego.

‍

Podczas budowy i instalacji systemów system integrujący pomaga śledzić czy prawidłowo są zaprogramowane matryce sterowań, czy wszystkie urządzenia reagują na alarm pożarowy zgodnie ze scenariuszem.

Podczas bieżącej eksploatacji system integrujący może wspierać nadzór nad konserwacją systemów, nadzorując stan i ewentualne uszkodzenia systemów, raportując wszelkie wykryte błędy oraz nadzorując harmonogram konserwacji. 

‍

Na poziomie systemu integrującego może być zaimplementowana instrukcja bezpieczeństwa pożarowego i procedury związane z eksploatacją obiektu oraz reagowaniem na pożar. System może wskazywać obsłudze działania do wykonania lub też wymuszać na obsłudze rzetelne wypełniania procedur.

‍

Podczas alarmu pożarowego system może wskazywać obsłudze czynności do wykonania zgodnie ze scenariuszem pożarowym, protokołować ich poprawne lub nie wykonanie. Może także potwierdzać, że scenariusz pożarowy opisany np. tabelą sterowań został wykonany poprawnie lub wskazywać problemy w wykonaniu wszystkich założeń scenariusza.

‍

Podsumowanie

Scenariusz pożarowy dla obiektu budowlanego może być inaczej widziany przez różnych osoby, w zależności o tego czy są uczestnikami procesu budowlanego, czy uczestniczą w realizacji, czy są użytkownikami obiektu. Spojrzenia te mogą się różnić w podejściu do szczegółów scenariusza. Dlatego scenariusz może być opisany w różny sposób, jako:

• opis opracowany przez rzeczoznawcę ds. przeciwpożarowych
• tabela sterowań
• matryca sterowań
• instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

Sposób opisania scenariusza może być bardziej ogólny, ale obejmujący całość bezpieczeństwa pożarowego obiektu lub skupiać się na szczegółach, tak, aby pozwolić dokładnie i niezawodnie spełnić wymogi bezpieczeństwa oraz wymogi techniczne.

W praktyce żaden ze sposobów opisania scenariusza pożarowego nie jest kompletny i w pełni wyczerpujący zagadnienia związane bezpieczeństwem obiektu, ale są one komplementarne i wzajemnie się uzupełniające. Dopiero razem tworzą całość w pełni opisującą scenariusz pożarowy obiektu. 

‍